Συνέντευξη ερημίτη-μοναχού που ζεί στην έρημο του Αγίου Όρους

1. Στο μυαλό μας το Άγιον Όρος είναι ένα ησυχαστήριο όπου μπορεί κανείς να βρεί τον εαυτό του, να ηρεμήσει και να νιώσει πιο κοντά στο Θεό. Είναι τόσο απλό, όπως οι «απλοί» άνθρωποι το φαντάζονται;

Καταρχήν δεν είναι απλοί οι άνθρωποι. Είναι σύνθετοι, και αυτό είναι το πρόβλημα. Ο Θεός μας έπλασε «μονοειδείς», με έναν λογισμό, και εμείς έχουμε διασκορπίσει την ενότητα του νού μας σε χιλιάδες περισπασμούς. Αυτό που προσπαθούν να επιτύχουν οι πλείστοι των μοναχών, των κατοίκων του Αγίου Όρους, είναι η ενοποίηση των λογισμών, ή αλλιώς η Θέωση, ή νήψη, ή φωτισμός ή όπως θέλει κανείς να το πεί. Είναι ένας δρόμος δύσκολος όμως, και πολλές φορές αποκάμνει ο οδοιπόρος-μοναχός. Γι’ αυτό θα δείτε πολλές φορές και ανθρώπινα πάθη. Όμως υπάρχει η μετάνοια, οπότε η ζωή εδώ μοιάζει με ένα σφυροκόπημα, άλλοτε χτυπάς, άλλοτε σταματάς για μια ανάσα, αλλά ξαναχτυπάς, μέχρι να πάρει ο εσωτερικός σου άνθρωπος το επιθυμητό σχήμα. Χωρίς ηρεμία, δεν μπορείς να δείς τον έσω άνθρωπο, όπως στο θολό νερό δεν μπορείς να δείς το πρόσωπό σου. Μόλις ηρεμήσει το νερό θα το δείς.

2. Περιγράψτε μας το Άγιο Όρος, από ποιά μέρη αποτελείται, από ποιούς ανθρώπους, τι κατηγορίες μοναχών ζούν εκεί - επειδή κυρίως οι γυναίκες που δεν έχουν πρόσβαση αναρωτιούνται πως είναι αυτό το μέρος, μια ουσιαστικά άλλη «κοινωνία», έτσι; Μιλήστε μας σαν να είστε ξεναγός. Ταξιδέψτε τη φαντασία των ανθρώπων που δεν σας έχουν επισκεφθεί ποτέ.

Το Άγιον Όρος έχει μια ζωή ασκητισμού περί τα 1400 έτη, από τον Όσιο Πέτρο τον Αθωνίτη, και μια ζωή 1000 ετών Κοινοβιακού βίου, από τον Άγιο Αθανάσιο, ιδρυτή της Μεγίστης Λαύρας (963μ.Χ.) Μετά από πολλές ανακατατάξεις, μάχες και εξισορροπήσεις κατέληξε να φιλοξενεί τρεις τρόπους ζωής:

• Τον Κοινοβιακό, δηλ. τη ζωή σε μία εκ των 20 Ιερών Μονών, όπου ζούν μαζί από 20 μέχρι 120 μοναχοί, υπό την πνευματική καθοδήγηση του Ηγουμένου.

• Τον Σκητιώτικο, δηλ. τη ζωή σε μία Σκήτη όπως π.χ. της Αγίας Άννης, όπου κανονικά ζούν μαζί μέχρι 4 μοναχοί, υπό την πν. καθ. του «Γέροντα» της «Καλύβης». Χαρακτηριστικό της Σκήτης είναι το «Κυριακό», η κεντρική εκκλησία όπου μαζεύονται όλοι οι Πατέρες της Σκήτης, δηλ. όλα τα «Καλύβια» ή Κελλιά, κάθε Κυριακή και Εορτή. Υπεύθυνός της Σκήτης είναι ο «Δικαίος», λειτούργημα διαρκείας ενός έτους.

• Τον Ερημικό ή Ασκητικό. (α- στερητικό και σκήτη). Εδώ κατοικούν πάλι μέχρι 3 μοναχοί σε ένα Κελλί, καλύβι, ή ξεροκάλυβο (δεν έχει πρόσβαση σε τρεχούμενο νερό, σήμερα ελάχιστα) υπό την πνεύμ. Καθοδ. του Γέροντα. Η διαφορά είναι ότι στην «Έρημο» δεν υπάρχει «Κυριακό» και κάθε κελλί είναι υπεύθυνο για όλες τις λειτουργίες του. Φυσικά όλα τα κελλιά και όλες οι Σκήτες υπάγονται διοικητικά σε μία εκ των 20 Ι.Μ.

Όλοι ανεξαιρέτως οι μοναχοί έχουν ένα ή περισσότερα διακονήματα και ένα ή περισσότερα «εργόχειρα». Διακονήματα είναι οι εργασίες που σχετίζονται με την εύρυθμη λειτουργία της Ι.Μ., ή του Κελλιού, της Εκκλησίας, των υπολοίπων χώρων, ενώ εργόχειρο θεωρείται κάτι που δημιουργείται με σκοπό την πώληση, για τα προς το ζην.Παραδείγματα διακονημάτων είναι εκκλησιαστικός, φούρναρης, μάγειρας, βουρδουνάρης (υπεύθυνος μουλαριών, όπου δεν υπάρχουν δρόμοι), ψαράς, ράφτης κλπ. Παραδείγματα εργοχείρων είναι αγιογράφος, σκαλιστής ξύλου, σφραγιδοποιός, λιβανοποιός, κομποσχοινάς κλπ. «Σώμα έργασαι ίνα τραφής, ψυχή νήφε ίνα σωθής.» (Γεροντικό)

3. Ποιά είναι η διαφορά του ασκητή ή ερημίτη από τους Κοινοβιάτες και γιατί θεωρούνται οι πιο αυστηροί μοναχοί;

π. Γεώργιος Μεταλληνός - Πίστη καὶ Ἐπιστήμη στὴν Ὀρθόδοξη Γνωσιολογία καὶ Μεθοδολογία ΤΟ 8ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΣΧΕΣΕΙΣ & ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ π. Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ

---

Μέσα ἀπὸ τὴν προοπτικὴ τῆς ὀρθόδοξης πατερικῆς παράδοσης θὰ ἐπιχειρηθεῖ στὴ συνέχεια ἡ προσέγγιση τοῦ θέματος αὐτοῦ. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο ἀνοίγει μία ἱστορικο-πνευματικὴ προοπτική, ποὺ φανερώνει συνάμα τὴν ἑτερότητα καὶ διαφορότητα τοῦ κόσμου, στὸν ὁποῖο ἑκούσια ἐνταχθήκαμε, ἀπὸ τὸν κόσμο τῆς ρωμαίικης (ἑλληνορθόδοξης) παράδοσής μας.

α. Πρόβλημα ἢ ψευδοπρόβλημα;

Ἡ ἀντίθεση καὶ κατὰ συνέπεια ἡ σύγκρουση πίστης καὶ ἐπιστήμης συνιστᾶ πρόβλημα μὲν γιὰ τὴ δυτικὴ (φράγκο-λατινική) σκέψη καὶ ψευδοπρόβλημα γιὰ τὴν ὀρθόδοξη πατερικὴ παράδοση. Ἡ ἐπισήμανση αὐτὴ θεμελιώνεται στὰ ἱστορικὰ δεδομένα τῶν δυὸ χώρων.
Ἡ διλημματικὴ (δῆθεν) σχέση «πίστη ἢ ἐπιστήμη» ἐμφανίζεται στὴ Δυτικὴ Εὐρώπη τὸ 17ο αἰ. συγχρόνως μὲ τὴν ἀνάπτυξη τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν. Τότε περίπου ἀρχίζουν καὶ οἱ πρῶτες ὀρθόδοξες τοποθετήσεις στὸ θέμα. Εἶναι δὲ γεγονὸς ὅτι ὅλες οἱ ἐξελίξεις στὴ Δύση γίνονται πιὰ ἐρήμην τῆς Ὀρθοδοξίας. Στοὺς τελευταίους αἰῶνες ἔχει συντελεσθεῖ ἡ πνευματικὴ διαφοροποίηση τῆς Δύσης ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή, πράγμα ποὺ σημαίνει τὴν ἀπο-ορθοδοξοποίηση καὶ ἀπο-εκκλησιοποίηση τοῦ δυτικοῦ εὐρωπαϊκοῦ χώρου, μὲ τὴν ἐκφιλοσόφηση καὶ ἐκνομίκευση τῆς πίστης καὶ τελικὰ τὴ θρησκειοποίησή της (γιὰ τὶς ἐξελίξεις αὐτὲς βλ. Χρ. Γιανναρᾶ, Ὀρθοδοξία καὶ Δύση, Ἀθήνα 1992). Ἔτσι, ἡ Ὀρθοδοξία μένει ἱστορικὰ ἀμέτοχη στὴ γένεση τοῦ σημερινοῦ δυτικοευρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι «ἄλλο καὶ ἄλλο» σὲ σχέση μὲ τὸν πολιτισμὸ τῆς Ὀρθόδοξης Ἀνατολῆς.
Σταθμοὶ στὴν ἀλλοτριωτικὴ πορεία τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης εἶναι: ὁ σχολαστικισμὸς (13ος αἰ.), ὁ νομιναλισμὸς (14ος αἰ.), ὁ οὐμανισμός/ἀναγέννηση (15ος αἰ.), ἡ μεταρρύθμιση (16ος αἰ.) καὶ ὁ διαφωτισμὸς (17ος αἰ.). Πρόκειται γιὰ σειρὰ ἐπαναστάσεων καὶ συγχρόνως ρηγμάτων στὸν ἱστὸ τοῦ δυτικοευρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ, ποὺ γεννήθηκε ἀπὸ τὴ διαλεκτικὴ σχέση τῶν ρευμάτων αὐτῶν.
Ὁ σχολαστικισμὸς ἐρείδεται γνωσιολογικὰ στὴν ἀποδοχὴ τῶν πλατωνικῶν ἀρχετύπων εἰδῶν (realia).Ὁ κόσμος μας νοεῖται ὡς ἀπεικόνιση τῶν ὑπερβατικῶν ἀρχετύπων (ρεαλισμός). Ὄργανο τῆς γνώσης εἶναι ἡ διάνοια-λογική. Ἡ γνώση -καὶ τοῦ Θεοῦ-συντελεῖται μὲ τὴ διείσδυση τοῦ λογικοῦ στὴν οὐσία τῶν ὄντων. Πρόκειται γιὰ θεμελίωση τῆς μεταφυσικῆς θεολόγησης, ποὺ προϋποθέτει, τὴν analogiam entis (ἀναλογία τοῦ ὄντος), τὴν ὀντολογικὴ κατὰ συνέπεια σχέση Θεοῦ καὶ κόσμου.
Ὁ νομιναλισμὸς (ὀνοματοκρατία) δέχεται, ὅτι τὰ ὑπερβατικὰ ἀρχέτυπα (universalia) εἶναι ἁπλὰ ὀνόματα καὶ ὄχι ὀντότητες, ὅπως στὸ ρεαλισμό. Πρόκειται γιὰ διαπάλη πλατωνισμοῦ καὶ ἀριστοτελισμοῦ στὴν εὐρωπαϊκὴ σκέψη. Ὁ νομιναλισμὸς ὅμως ἀπέβη κατὰ κάποιο τρόπο τὸ DNA τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ, οὐσιαστικὰ στοιχεῖα τοῦ ὁποίου εἶναι ὁ δυαλισμὸς (φιλοσοφικά) καὶ ὁ ἀτομισμὸς (ὠφελιμισμός) κοινωνικά. Ἡ εὐδαιμονία θὰ ἀποβεῖ τὸ βασικὸ αἴτημα τοῦ εὐρωπαίου ἀνθρώπου, θεμελιωμένη θεολογικὰ στὴ σχολαστικὴ θεολογία τοῦ μεσαίωνα. Ὁ νομιναλισμὸς (δυαλισμὸς δηλαδή) εἶναι τὸ ὑπόβαθρο τῆς ἐπιστημονικῆς ἀνάπτυξης τοῦ εὐρωπαϊκοῦ κόσμου, τῶν θετικῶν δηλαδὴ ἐπιστημῶν.