ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΛΟ, Η ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΦΙΛΙΟΚΒΕ Από τον «Ωριγένη» του Henri Crouzel. Κεφ. 7ο, Ο Μυστικισμός του Ωριγένη.

Το Άγιο Πνεύμα σαν η αμοιβαία αγάπη του Πατρός και του Υιού.  

Ο Ωριγένης είναι ένας από τους δημιουργούς της μυστικιστικής γλώσσας. Δημιούργησε τα θέματά του ξεκινώντας από την Γραφή, χρησιμοποιώντας επίσης φιλοσοφικές συνεισφορές όπως και εικόνες από την Ελληνιστική εποχή στην οποία ζούσε.

Τα θέματα του Γάμου.

Από τον καιρό των Προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, η διαθήκη του Γιαχβέ με τον Ισραήλ είχε αναπαρασταθεί σαν ένας γάμος. Ο Ισραήλ ήταν η νύμφη του Γιαχβέ. Όποια και αν υπήρξε η καταγωγή, Εθνική ή Ιερή, του ποιήματος της αγάπης που είναι το Άσμα Ασμάτων – ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει συμφωνία σ’ αυτό το θέμα – κατανοήθηκε από τους ίδιους τους Εβραίους σαν η αμοιβαία αγάπη του Θεού και του Ισραήλ. Η Κ. Δ. το κληρονομεί και το εφαρμόζει στον Χριστό και στην Εκκλησία. Το πρώτο σχόλιο του Άσματος, του Ιππόλυτου, σταματά στην συλλογική σημασία της Νύμφης. Αλλά εμφανίζεται και με κάποια ατομική σημασία, όπου η νύμφη αναπαριστά και την πιστή ψυχή, σε δύο χωρία της πρώτη προς Κορινθίους Επιστολής (6, 15-17 / 7, 32-34).

Στον Ωριγένη οι δύο σημασίες της νύμφης – η συλλογική, η Εκκλησία, και η ατομική, η πιστή ψυχή – κυριαρχούν σε όλα του τα κείμενα, αλλά ιδιαιτέρως στο σχόλιό του στο Άσμα Ασμάτων. Αυτές οι δύο εξηγήσεις δεν αντιτίθενται διόλου μεταξύ τους, αλλά είναι αντιθέτως συμπληρωματικές. Η πιστή ψυχή είναι νύμφη διότι είναι μέρος της Εκκλησίας, που είναι νύμφη. Εάν η πρόοδος της ψυχής στην ομοίωση του Χριστού την καθιστά όλο και πιο τέλεια νύμφη, η Εκκλησία – κοινωνία των πιστών – γίνεται και αυτή τέλεια νύμφη.

Οι Γάμοι του Χριστού με την Εκκλησία, όπως και οι γάμοι του Χριστού με την ψυχή, καλύπτονται στο σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων λεπτομερώς. Ξεκινούν από την προΰπαρξη, όταν η ψυχή ενωμένη στον Λόγο, δηλαδή η προϋπάρχουσα ανθρωπότης του Χριστού, είναι ο Νυμφίος της Εκκλησίας, της προϋπάρξεως μορφοποιημένης από όλους τους «Νόες» εκείνους που η πρωτογενής πτώση θα μεταμορφώσει σε αγγέλους, ανθρώπους και δαίμονες. Αυτή η πτώση θα χωρίσει τον Νυμφίο από την Νύμφη. Στην Π. Δ. η Νύμφη αναπαριστάται από το αρχαίο Ισραήλ: είναι ένας χρόνος αρραβώνος, κατά τον οποίον η μνηστή δέχεται την επίσκεψη των «φίλων του Νυμφίου», δηλ. πατριάρχες και προφήτες, οι οποίοι την προετοιμάζουν. Μερικές φορές και του ίδιου του Νυμφίου, διότι στις Θεοφάνειες εμφανίζεται ο ίδιος κάτω από μορφή ανθρώπινη ή αγγελική.

Με την Ενσάρκωση ο Νυμφίος ντύνεται ένα σάρκινο σώμα, παρότι δεν έχει αμαρτήσει, για να πλησιάσει λόγω της αγάπης την νύμφη του, που έπεσε στην σάρκα λόγω του λάθους της. Αλλά η ένωση δεν θα τελειοποιηθεί παρά μόνον στην μακαριότητα, όταν θα ολοκληρωθεί η παραβολή των προσκεκλημένων στους γάμους (Ματθ. 22, 2-14) και ο Βασιληάς – ο Πατήρ – θα ενώσει οριστικά τον Υιό του με την δοξασμένην ανθρωπότητα.

Όμως ο Μυστικός Γάμος έχει και το αντίστροφό του, τόσο στο ατομικό επίπεδο όσο και στο συλλογικό. Έτσι, εάν η ένωση με τον Χριστό είναι ένας Γάμος, κάθε αμαρτία είναι μια απιστία στον Νυμφίο και μια μοιχεία με τον Σατανά. Κάθε αμαρτία είναι μαζί μοιχεία και ειδωλολατρία. Ο Μυστικός Γάμος τονίζει αποκλειστικά την ένωση του Χριστού με την Εκκλησία και την ψυχή, με την αμοιβαία αγάπη που τους συνδέει.

Μέχρις εδώ είδαμε το θέμα το σχετικό μ’ αυτούς τους όρους του Ιερού Γάμου, δηλ. της ενώσεως και της αγάπης. Δεν είδαμε ακόμη ένα τρίτο θέμα, το οποίο συνδέεται και με την πνευματική εξήγηση της Κ. Δ.: το θέμα της γεννήσεως. Δηλ. την έλευση και την ανάπτυξη του Χριστού στην ψυχή. Η ψυχή προσλαμβάνεται από τον Λόγο και συλλαμβάνει τον Λόγο, τον Λόγο που είναι παρών σ’ αυτήν. Το θέμα αυτό συναντάται και στον Παύλο (Γαλάτας 4, 19) και είναι παραπλήσιο εκείνου της κατοικήσεως του Χριστού ή της Τριάδος στην ψυχή, όπως αναφέρεται πολλές φορές και στον Παύλο και στον Ιωάννη. Αλλά ο Ωριγένης το επεκτείνει: έτσι, εάν πρέπει να γεννήσει η ψυχή τον Λόγο, η Παρθένος Μαρία είναι το μοντέλλο της:

«Και κάθε ψυχή παρθένος και άφθαρτη, έχοντας συλλάβει εκ Πνεύματος Αγίου με τον σκοπό να γεννήσει την θέληση του Πατρός, είναι η Μητέρα του Ιησού» (Απόσπασμα Ματθ. 281). Αυτό το μικρό απόσπασμα σχολιάζει το κατά Ματθ. 12, 46-50. Η θέληση του Πατρός είναι ο Υιός, η δύναμις του Πατρός, γεννηθείς σαν η θέληση που αναπηδά και εκπορεύεται από τον Νου. (περί Αρχών Ι, 2, 6). Αυτή η γέννηση του Χριστού στην ψυχή συνδέεται ουσιαστικά με την αποδοχή του Λόγου και ο Ιησούς γεννιέται, κατά κάποιον τρόπο, συνεχώς στις ψυχές. Ο Πατήρ είναι δε η καταγωγή αυτής της γεννήσεως. Η οποία φανερώνεται μέσω των αρετών, καθότι ο Χριστός είναι ολόκληρη και κάθε αρετή: Οι αρετές ταυτίζονται, μ’ έναν τρόπο υπαρξιακό ας πούμε, μ’ Αυτόν.

Εάν όμως ο Χριστός δεν γεννηθεί μέσα μου, αποκλείομαι από την σωτηρία: ο Ωριγένης εκφράζει αυτήν την θέση σε πάρα πολλά σημεία των γραπτών του. Η γέννηση του Ιησού στην Βηθλεέμ δεν προσφέρει τα αποτελέσματά της στην τάξη της σωτηρίας παρά μόνον στην περίπτωση που ο Ιησούς θα γεννηθεί και σε κάθε άνθρωπο, μόνον εάν καθένας λάβει προσωπικά μέρος στην έλευση του Ιησού σ’ αυτόν τον κόσμο, και μέσα από αυτή σ’ Αυτόν. Αυτός είναι ο Χριστός που βρίσκεται στον καθέναν και προέρχεται από τον Λόγο-Χριστό.

 Όταν είπε ο Χριστός από τον Σταυρό στην Θεοτόκο δείχνοντας τον Ιωάννη «ιδού ο Υιός σου», δεν ήθελε να πει πως έκανε τον Ιωάννη έναν άλλον υιό της μητέρας του, αλλά πως ο Ιωάννης γινόταν έτσι ο ίδιος ο Ιησούς, ΝΟΥΣ Χριστού (Σχόλιο στον Ιωάν. Ι, 4 (60, 23).

Εξίσου λοιπόν, όπως γεννιέται ο Υιός από τον Πατέρα, όχι μόνον από όλη την αιωνιότητα – «Δεν υπήρξε ούτε μια στιγμή που δεν υπήρξε» - αλλά συνεχώς, με τον ίδιον τρόπο γεννιέται και ο δίκαιος από τον Θεό, γεννιέται μέσα στον Υιό Του, σε κάθε του καλή πράξη. Το δε αποτέλεσμα θα είναι η Μακαριότης, όπου όλοι οι άνθρωποι θα δουν, αφού θα υπάρχουν κατά κάποιον τρόπο εσωτερικά στον μονογενή Υιό, τον Πατέρα όπως τον βλέπει ο Υιός (Σχόλιο Ιωάν, Χ, 16, 92).

Αυτός ο Ιησούς όμως ο οποίος γεννιέται σε μας, θανατώνεται από την αμαρτία: δεν μπορεί να κρατηθεί στην ψυχή που η αμαρτία έχει καταστήσει πολύ ‘στενή’ και επιβιώνει σαν ένα αναιμικό μωρό στις χλιαρές ψυχές, ενώ στις άλλες μεγαλώνει. Πρέπει να ετοιμάσουμε μέσα στην καρδιά μας μιαν οδό για τον Κύριο, μαζί με την αγνότητα της ηθικής ζωής και την ανάπτυξη της θεωρίας. Μέσα στον καθένα μας ο Ιησούς μπορεί να αναπτυχθεί σε σοφία, σε ηλικία και σε χάρη.

Η συνέργεια του ανθρώπου δύσκολα μπορεί να συμπεριληφθεί σ’ αυτόν τον Μυστικισμό. Διότι κατά πρώτον στην παρουσία του Θεού και του Χριστού Του κάθε ανθρώπινη ψυχή είναι θηλυκή, νύμφη και Μητέρα. Ο ρόλος της είναι να δεχθεί για να γεννήσει. Στον Ωριγένη λοιπόν ενεργεί για την Σωτηρία μας μόνον ο Θεός και ο Χριστός Του. Ο ρόλος του ανθρώπου είναι να αφήσει τον Θεό να ενεργήσει, ή να αντισταθεί.

Σχόλιο. Η Θεολογία του Ωριγένη κυριαρχεί στην Δύση. Τρείς θεολογικοί στύλοι κρατούν τους στοχασμούς τους. Ο Ωριγένης, ο Αυγουστίνος και ο Ακινάτης. Θα συνεχίσουμε στο θέμα αυτό με ένα απόσπασμα από το «Περί Τριάδος» του Αυγουστίνου.

Αμέθυστος

Ἀ δ ε λ φ ο ί μου Τόν Σταυρό τῆς Μεγάλης Πέμπτης , τόν ἀντιμετωπίσαμε σάν μιά εὐκαιριακή συγκίνηση, τήν Ἀνάσταση, σάν ἀφορμή γιά γλέντι κοσμικό!

Ἀ δ ε λ φ ο ί μου

Τόν Σταυρό τῆς Μεγάλης Πέμπτης ,

τόν ἀντιμετωπίσαμε σάν μιά εὐκαιριακή συγκίνηση,

τήν Ἀνάσταση, σάν ἀφορμή γιά γλέντι κοσμικό!

Τό Πάσχα (πέρασμα) δέν τό καταλάβαμε

δέν διαβήκαμε! Μείναμε στήν ἀπό ἐδῶ ὄχθη!

καί τώρα ζοῦμε μιά διαρκῆ Σταύρωση χωρίς προοπτική.

Ἡ δική Του θυσία μαρτυροῦσε γιά τή δική μας ἀξία.

Περιφρονήσαμε τή θυσία Του

καί ψάχνουμε στούς σκουπιδοτενεκέδες τό χαμένο μας πρόσωπο!

Ζητήσαμε τή χαρά μακρυά ἀπό τό σπίτι τοῦ Πατέρα, τήν Ἐκκλησία Του.

Τώρα τρῶμε τά ξυλοκέρατα, κι’αὐτά δέν μᾶς τά δίνουν.

Τήν κρίσιμη ὥρα διαλέξαμε τόν Βαρραβᾶ καί ὄχι τόν Χριστό.

Δώσαμε τήν δύναμη στούς Βαρραβάδες κι’αὐτοί μᾶς λήστεψαν.

Γιά τόν Χριστό φωνάξαμε κι’ἐμεῖς τό «ἆρον, ἆρον σταύρωσον αὐτόν»!

Τελικά Ἐκεῖνος ἀνέστη καί ἐμεῖς μείναμε σταυρωμένοι!

Σταυρωθήκαμε στόν Σταυρό τῆς ἀλαζονείας μας

καί τώρα ζοῦμε καθημαγμένοι καί ἀνυπόληπτοι!

Οἱ Βαρραβάδες μᾶς κουνοῦν τό χέρι ἀπό τήν τηλεόραση!

Δέν ἐκτιμήσαμε, λένε, ὅτι μᾶς ἄφησαν νά ζοῦμε, ἔστω κι’ ἄν σερνόμαστε!

Ὅμως ὁ Χριστός Ἀνέστη!

Ἡ Ἀνάσταση του πηγή μιᾶς ἀνεξάντλητης δύναμης γιά τόν καθένα μας.

Οἱ καμπάνες μᾶς καλοῦν στό χοροστάσι τῆς Ἀνάστασης.

Μήν μπερδευθεῖτε! ἡ πόρτα τῆς χαρᾶς εἶναι ἡ καρδιά μας, ὄχι ἡ κοιλιά μας.

Τώρα τά πάντα γέμισαν φῶς, ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ καί τά καταχθόνια!

Ἡ ἐλπίδα εἶναι ἐδῶ!

Ἀδελφοί καί Ἀδελφές,

Χριστός Ἀνέστη!

Ἠγέρθη ὁ Κύριος ὄντως!

ΣΙΣΑΝΙΟΥ ΚΑΙ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ ΠΑΥΛΟΣ

Ο ΟΥΙΛΙΑΜ ΝΤΑΛΡΙΜΠΛ ΣΤΗΝ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΑΒΒΑ ΤΟΥ ΗΓΙΑΣΜΕΝΟΥ. ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1994. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΜΟΣΧΟΥ.

Πέρασα το απόγευμα στο δωμάτιό μου, διαβάζοντας τις ιστορίες του Ιωάννη Μόσχου για τους μοναχούς της ερήμου της Ιουδαίας. Όλες μαζί οι ιστορίες του Λειμωνάριου δίνουν μια λεπτομερή εικόνα μιας από τις πιο περίεργες περιόδους στην ιστορία της περιοχής. Για διακόσια χρόνια περίπου στις ερήμους των Αγίων Τόπων συνωστίζονταν όχι μόνο εκατόν πενήντα μοναστήρια που λειτουργούσαν κανονικά αλλά και αναρίθμητοι ερημίτες που κατοικούσαν σε σπηλιές καθώς και τεράστια κοπάδια από «βοσκούς» — νομάδες μοναχούς, που, σύμφωνα με τον Ιωάννη Μόσχο, «τριγυρνούν στην έρημο σαν άγρια ζώα• πετούν γύρω απ’ τους λόφους σαν πουλιά- ψάχνουν για την τροφή τους σαν κατσίκια. Το καθημερινό τους πρόγραμμα είναι άκαμπτο, πάντα προβλέψιμο, γιατί τρέφονται με ρίζες, τα φυσικά προϊόντα της γης».

Σήμερα μοιάζει ανεξήγητο πώς τόσοι πολλοί άνθρωποι -πολλοί από αυτούς εξαιρετικά μορφωμένοι- απ’ όλα τα μέρη του πολιτισμένου βυζαντινού κόσμου ήταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν τα πάντα και να ταξιδέψουν χιλιάδες μίλια για να ζήσουν μια ζωή υπερβολικά σκληρή, στις δύσκολες συνθήκες της ερήμου• κι όμως, στο βυζαντινό νου τίποτε δεν φαινόταν πιο λογικό.

 Σε κάποια από τις ιστορίες του Μόσχου ένας ξένος επισκέπτεται το διάσημο άγιο άντρα άμπα Ολύμπιο στο μοναστήρι του, μες στη ζέστη και την υγρασία της κοιλάδας του Ιορδάνη. «Πώς μπορείτε να ζείτε σ’ αυτόν τον τόπο που φλέγεται απ’ τη ζέστη κι έχει τόσα πολλά ζωύφια;» ρωτάει. Ο άγιος άντρας δίνει μια απλή απάντηση: «Ανέχομαι τα ζωύφια για να γλιτώσω από εκείνο που οι γραφές αποκαλούν “το σκουλήκι που δεν κοιμάται”. Έτσι ανέχομαι και τη ζέστη, φοβούμενος την αιώνια φωτιά. Το ένα είναι προσωρινό, το άλλο όμως δεν έχει τέλος».

Υπήρχε όμως και κάτι άλλο. Μπορεί ο Μόσχος να μην υποτιμά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι πατέρες της ερήμου, ξέρει όμως ότι στη ζωή τους υπήρχαν και χαρές. 

Μάλιστα, στα γραπτά του διατυπώνει την πεποίθηση ότι ζώντας με απόλυτη απλότητα και αγιότητα, οι μοναχοί επέστρεφαν στις συνθήκες που επικρατούσαν στον Κήπο της Εδέμ, σε αρμονία τόσο με το φυσικό κόσμο, όσο και με το Δημιουργό του. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους «βοσκούς», που έτρωγαν σαν τον Αδάμ χωρίς να φυτεύουν και υποτίθεται ότι είχαν τα άγρια ζώα κάτω απ’ τις διαταγές τους. «Με τον Χριστό», έγραφε ο πρώιμος χριστιανός περιηγητής Σουλπίκιος Σεβήρος, «κάθε άγριο κτήνος γίνεται σοφό και κάθε βάρβαρο πλάσμα ευγενικό». Η στενή σχέση ανάμεσα στα κτήνη και τους αγίους δεν ήταν καινούργιο θέμα στη μοναστική φιλολογία. 0 πρώιμος κοπτικός Βίος του Αγίου Παχωμίου, για παράδειγμα, περιγράφει πώς ο άγιος καλούσε κροκόδειλους για να τον περάσουν στην απέναντι όχθη του Νείλου, με τον ίδιο περίπου τρόπο που σήμερα κάποιος θα έπαιρνε ταξί από την πιάτσα. Εξάλλου, ο Παράδεισος πατέρων, ένα από τα λογοτεχνικά πρότυπα του Μόσχου, περιέχει διάφορες ανάλογες ιστορίες.

«Υπήρχε ένας γέρος που ζούσε πλάι στον Ιορδάνη σαν ασκητής. Μια μέρα μπήκε σε μια σπηλιά για να γλιτώσει απ’ τη ζέστη, κι εκεί βρήκε ένα λιοντάρι που άρχισε να του τρίζει τα δόντια και να βγάζει βρυχηθμούς. Τότε ο γέρος τού είπε: “Γιατί ταράζεσαι; 

Εδώ υπάρχει χώρος και για μένα και για σένα. Αν δεν μπορείς να με ανεχθείς, σήκω και φύγε!”• και το λιοντάρι αντί να του επιτεθεί, βγήκε έξω».

Ο Μόσχος θίγει για πρώτη φορά αυτό το θέμα στην ιστορία που διηγείται ο άμπα Αγαθόνικος, ηγούμενος του Καστελιού, αδερφός κάποτε στο μοναστήρι του Μαρ Σάμπα, ερείπιο τώρα, πέντε μίλια πιο κάτω, στην Κοιλάδα των Κέδρων.

«Μια μέρα», λέει ο άμπα Αγαθόνικος στο Μόσχο, «κατέβηκα στη Ρουβά να επισκεφτώ τον άμπα Ποιμένα το βοσκό. Όταν τον βρήκα, του είπα τους λογισμούς που με βασάνιζαν. Όταν έπεσε η νύχτα, με άφησε σε μια σπηλιά. Ήταν χειμώνας κι εκείνη τη νύχτα έκανε πραγματικά πολύ κρύο έτρεμα απ’ το κρύο. Την αυγή ο γέροντας επέστρεψε και μου είπε: “Τι συμβαίνει παιδί μου; Δεν αισθάνθηκα το κρύο”. Έμεινα άφωνος, γιατί ήταν γυμνός. Ζήτησα απ’ την αγιότητα του να μου πει πώς και δεν ένιωσε το κρύο. Είπε: Ένα λιοντάρι ήρθε και ξάπλωσε δίπλα μου- αυτό με ζέσταινε

Όμως, ο πιο αξιομνημόνευτη ιστορία με θέμα τους στενούς δεσμούς που συνέδεαν τους μοναχούς με τα άγρια θηρία στην έρημο -μια κατάσταση που φέρνει στο νου εικόνες απ’ την Εδέμ- είναι ίσως η φημισμένη ιστορία του Μόσχου για τον Άγιο Γεράσιμο και το λιοντάρι. Αιώνες αργότερα στη Δύση με την ιστορία αυτήν μπολιάστηκε κατά λάθος ο βίος του Αγίου Ιερώνυμου, προφανώς εξαιτίας της άγνοιας των λατινόφωνων προσκυνητών. Στην ανατολική Εκκλησία, αντιθέτως, η ιστορία σωστά εξακολουθεί να αποδίδεται στον Άγιο Γεράσιμο, και παραμένει μια απ’ τις δημοφιλέστερες ιστορίες για τους ορθόδοξους αγίους. Εκτός αυτού, είναι μια απ’ τις ελάχιστες ιστορίες του Μόσχου που εντάχθηκαν στο ρεπερτόριο της βυζαντινής τέχνης και κάποιες φορές είναι η τοιχογραφία που κοσμεί τους τοίχους ορθόδοξων μοναστηριών. Στον Άθω, για παράδειγμα, είδα αρκετές σκηνές της ιστορίας ζωγραφισμένες στο πρόπυλο της Μονής Ξενοφώντος. Η ιστορία εκτυλίσσεται στο μοναστήρι του Αγίου Γεράσιμου, «περίπου ένα μίλι από τον άγιο Ιορδάνη».

«Όταν [ο Σωφρόνιος κι εγώ] επισκεφθήκαμε το μοναστήρι», γράφει ο Μόσχος, «οι εκεί αδερφοί μάς είπαν ότι μια μέρα ο Άγιος Γεράσιμος περπατούσε στις όχθες του αγίου Ιορδάνη, όταν συνάντησε ένα λιοντάρι που έβγαζε δυνατούς βρυχηθμούς, γιατί πονούσε το πόδι του. Μια καλαμένια ακίδα είχε μπηχτεί βαθιά μέσα του, προκαλώντας φλεγμονή.

 Όταν το λιοντάρι είδε το γέροντα, τον πλησίασε και του έδειξε το πόδι του, κλαυθμυρίζοντας και παρακαλώντας τον να το θεραπεύσει. Όταν ο γέροντας είδε πόσο υπέφερε το λιοντάρι, κάθισε κάτω, έπιασε το πόδι του, το έσκισε και αφαίρεσε την ακίδα και αρκετό απ’ το πύο. Καθάρισε καλά την πληγή, την έδεσε και άφησε το λιοντάρι να φύγει. Όμως το θεραπευμένο λιοντάρι δεν άφηνε το γέροντα. Τον ακολουθούσε παντού σαν μαθητής. Ο γέροντας θαύμασε την ευγενική καρδιά του λιονταριού και από τότε άρχισε να το ταΐζει με ψωμί και βραστά λαχανικά.

Η λαύρα, πάλι, είχε ένα γάιδαρο που κουβαλούσε νερό για τις ανάγκες των γερόντων, που πίνουν το νερό του αγίου Ιορδάνη, ο οποίος απέχει ένα μίλι από το μοναστήρι. Οι πατέρες είχαν τη συνήθεια να δίνουν το γάιδαρο στο λιοντάρι, για να τον βόσκει στις όχθες του αγίου Ιορδάνη. Μια μέρα, καθώς τον έβοσκε το λιοντάρι, ο γάιδαρος απομακρύνθηκε αρκετά από το φύλακά του. Κάποιοι καμηλιέρηδες που έρχονταν απ’ την Αραβία βρήκαν το γάιδαρο και τον πήραν στην πατρίδα τους. Έχοντας χάσει το γαϊδούρι, το λιοντάρι γύρισε πίσω στη λαύρα και πλησίασε τον άμπα Γεράσιμο, σκυθρωπό και κατσουφιασμένο. Ο αβάς νόμισε ότι το λιοντάρι είχε κατασπαράξει το γάιδαρο. Του είπε: “Πού είναι ο γάιδαρος;” Το θηρίο έστεκε σιωπηλό, σχεδόν σαν άνθρωπος. Ο γέροντας του είπε: “Το έφαγες; Από δω και μπρος [για τιμωρία] θα εκτελείς τα ίδια καθήκοντα που εκτελούσε ο γάιδαρος”. Από τότε, με εντολή του γέροντα, το λιοντάρι κουβαλούσε σαμάρι φορτωμένο με τέσσερις στάμνες και έφερνε νερό.

»[Μετά από πολλούς μήνες] ο καμηλιέρης που είχε πάρει το γάιδαρο επέστρεψε στην Αγία Πόλη, έχοντας μαζί του το ζώο, που το είχε φορτώσει στάρι με σκοπό να το πουλήσει. Μόλις διέσχισε τον άγιο Ιορδάνη, ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο με το λιοντάρι. Βλέποντας το θηρίο, άφησε τις καμήλες και το έβαλε στα πόδια. Αναγνωρίζοντας το γάιδαρο, το λιοντάρι έτρεξε προς το μέρος του, δάγκωσε το καπίστρι του με το στόμα, όπως το είχαν εκπαιδεύσει να κάνει, κι έσυρε όχι μόνο το γάιδαρο, αλλά και τις τρεις καμήλες. Έφερε όλα τα ζώα στο γέροντα, βγάζοντας χαρούμενους βρυχηθμούς. Τότε ο γέροντας κατάλαβε ότι άδικα είχε κατηγορήσει το λιοντάρι. Το λιοντάρι πήρε το όνομα Ιορδάνης και έζησε στη λαύρα πέντε χρόνια, χωρίς να αποχωριστεί ποτέ το γέροντα.

»Όταν ο αβάς Γεράσιμος αποδήμησε εις Κύριον και θάφτηκε από τους πατέρες, χάρη στη Θεία Πρόνοια το λιοντάρι δεν βρισκόταν στη λαύρα. Λίγο αργότερα επέστρεψε και αναζητούσε το γέροντα, βγάζοντας δυνατούς βρυχηθμούς. Όταν το είδαν ο αβάς Σαββάτιος και οι άλλοι πατέρες, χάιδεψαν τη χαίτη του και του είπαν: “Ο γέροντας μας άφησε και πήγε στον Κύριο”, αλλά ούτε τότε κατάφεραν να το κάνουν να πάψει το κλάμα και το θρήνο του. Τότε ο αβάς Σαββάτιος του είπε: “Αφού δεν μας πιστεύεις, έλα μαζί μου και θα σου δείξω πού αναπαύεται ο Γεράσιμος”. Πήρε το λιοντάρι και το οδήγησε εκεί που είχαν θάψει το γέροντα, μισό μίλι από την εκκλησία. Ο αβάς Σαββάτιος είπε στο λιοντάρι: “Να, εδώ βρίσκεται ο φίλος μας” και γονάτισε. Μόλις το λιοντάρι είδε τη μετάνοια, άρχισε να χτυπάει το κεφάλι του στη γη και να βρυχάται. Αμέσως [κύλησε στο έδαφος] και πέθανε εκεί, πάνω στον τάφο του γέροντα».

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΟΥΙΛΙΑΜ ΝΤΑΛΡΙΜΠΛ. ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ.

ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ.

Παρακαλεί τον -πολυέλεον θεόν να φυλάττη πάντας άτρωτους από τα βέλη του πονηρού και να βλέπη τα ανθρώπινα ολισθήματα ως παρανομίαν εξ απάτης αυτοίς προσγινομένην και ως τοιαύτην να την κρίνη. Αφού δέ, κατά θείαν οικονομίαν, τα παραπτώματα των μεν, συντελούν εις ψυχωφέλειαν των δέ, ας είναι ή ωφέλεια των πολλών μισθός τοις μετανοούσι..

Όχι μόνον προς τον θεό, αλλά και προς τούς ισχυρούς της γης απευθύνεται ό Άγιος Νεόφυτος και τούς ζητεί να προστατεύουν τούς αδυνάτους από τούς στερεωτέρους και να τιμωρούν τούς άδικούντας, διά να προλαμβάνεται χειρότερον ολίσθημα των κακών και να αποθαρρύνονται οι προς κακουργία ρέποντες.

Εις την προσπάθεια του να συγκράτηση τούς ανθρώπους από τον κατήφορον της άμαρτίας χρησιμοποιεί τα διάφορα φυσικά φαινόμενα, εκλείψεις, σεισμούς και άλλας θεομηνίας, και ως βαθύς γνώστης της ζωής παραθέτει πολύτιμα λαογραφικά στοιχεία της εποχής του άναφερόμενα εις την αστρονομίαν, εις μαγέλαια, εις πολυτίμους λίθους, εις θρηνωδίας και άλλα.

 Έπί πλέον παραθέτει ιστορικά γεγονότα της εποχής του και προγενέστερα, τα όποια εξετάζει από πάσης άπόψεως και έξάγει συμπεράσματα και διδάγματα χρήσιμα και διά τούς μορφωμένους ανθρώπους και διά τούς απλοϊκούς.

Εις δύο εκλείψεις ήλιου,  τάς όποίας και ό ίδιος παρηκολούθησε και τάς περιγράφει λεπτομερώς, διείδεν ό Άγιος Νεόφυτος συμφοράς δι’ ολόκληρον την άνθρωπότητα, ιδιαιτέρως δέ διά την Κύπρον, οπου και εγένοντο αι παρατηρήσεις του. Και τούτο διότι όταν υπεχώρησαν ό ζόφος και ό σκοτασμός και αντί αυτού εισήχθη το συνηθισμένο φώς της ημέρας δεν άπέκτησεν, αμέσως, ό ήλιος τας συνήθεις ακτίνας του αλλά, κατά πρώτον μεν έγινε ζοφώδης, έπειτα δέ, επί δύο ώρας και πλέον, έφαίνετο αιματώδης.

Και πράγματι ή Κύπρος δοκίμασε άφόρητο θλίψιν. Έπηκολούθησεν ανομβρία και έκ ταύτης έλλειψης άρτου και μεγάλη στέρησης. Ή έλλειψης άρτου επέφερε πείνα, ή οποία «πικρώς και δεινώς διά θανάτου κατεθέρισε πασαν ήλικίαν», εξ αιτίας δέ  της πείνης έπήλθε και πλήθος άλλων κακών, άλληλοφονία και πλεονεξία και πλεονεξία και τα τούτων αισχρότερα. 

Ή πεινά αφ’ ενός και φοβερά επιδημική νόσος αφ’ ετέρου, ή όποια τιάρα πολλούς θανάτωσε και εκ της οποίας τα σώματα των ασθενών ύφίσταντο τόσην φθοράν και διάλυσιν, ώστε οι ένταφιασταί δεν κατώρθωναν να τα σηκώσουν με τον συνήθη τρόπον διά την ταφήν, αλλά τα τύλιγαν πρώτα μέσα εις ψαθία, ειχον ως αποτέλεσμα να μή άπομείνη ούτε το εν τρίτον του πληθυσμού της Κύπρου. ,.και επί πέντε έτη, έκ θείας οργής, λιμός ου μέτριος και θάνατος άσχετος, ου μόνον άνθρώποις, άλλα και κτήνεσι και πετεινοις φθορά πλείστη κατέλαβε, και θλίψεις πολύπλοκοι και πλείστα ανιαρά, και λοιμική νόσος δι  ης και πολλούς διαλυθέντας οι ένταφιασταί ψαθίοις περισφίγγοντες τη ταφή παρεδίδοσαν, άλληλοφονία και πλεονεξία και κλεψιά και τα τούτων αισχρότερα, σεισμοί δέ πυκνότατοι, σημεία τε έν ήλίω και σελήνή και άστροις, και τον λαού το τρίτον ουκ εναπέμεινε,

Και συμπεραίνει ό Άγιος: Αίτιος όλων αυτών δεν είναι ό Θεός, αλλά η πλαγιότης ημών και αι πράξεις ημών αι σφαλεραί και ό διεστραμμένος βίος.

Ο ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ. 

ΥΠΟ ΑΝΔΡΕΟΥ ΧΡ. ΜΕΡΑΚΛΗ. ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ. ΛΕΥΚΩΣΙΑ 1976.

ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΚΑΙ Ο ΑΓΙΟΣ ΝΕΟΦΥΤΟΣ

Αλλά το κακόν είχε και συνέχεια. Ως και εις το απόσπασμα άναγινώσκομεν, πυκνότατοι σεισμοί έλαβον χώρα εις διάφορα μέρη της υδρογείου και προξένησαν πλείστας καταστροφάς.

Αρκετούς από τούς σεισμούς αυτούς περιγράφει λεπτομερώς ό Έγκλειστος Νεόφυτος εις τον «Περί σεισμών διαφόρων» λόγο του, ό όποιος και θεωρείται άριστον ηθικό δίδαγμα και πολλής αξίας ιστορικό βοήθημα. 'Ημείς όμως αρκούμεθα να άναφέρωμεν μόνον ένα, και τούτο διά να παρουσιάσωμεν προς τούς φιλοθέους άναγνώστας:

α) Την προστασία, την οποία παρέχει ό θεός προς τούς εκλεκτούς του.

β) Την Αγάπη, με την οποία περιέβαλλον τον Έγκλειστο Ασκητή οι θεοσεβείς κάτοικοι της γύρω περιοχής και το διά τον Άγιο μέγα ενδιαφέρον των.

γ) Πώς ό Άγιος μας μέσα από τας συμφοράς, έκκινών από τα 'Αγιογραφικά κείμενα, εξάγει ψυχωφελή διδάγματα και καθοδηγεί τας ψυχάς πλησίον του θεού.

δ) Πώς ό ίδιος ό Άγιος αντικρίζει και παρουσιάζει εις τούς άναγνώντας του τα φοβερά ξυπνήματα του Εγκέλαδου:

Εν τη αρχή της λαξεύσεως της Έγκλείστρας, προς τετάρτη της νυκτός ώρα, τοσούτος εξαίφνης έπηνέγθη σεισμός, ως προ μικρού δειν επί πρόσωπόν με πεσείν από του χαραδρίου μου (ή πλακόστρωτος κλίνη του) επί την γην. Γέγονε δέ ό τοιούτος σεισμός εν τη νυκτί εκείνη έως επτάκις, και κατέπεσον δέκα και τέσσαρες Έκκλησίαι καθ όλης της Επαρχίας Πάφου. Τότε γάρ και ο μέγιστος κατεστράφη Ναός της Άχράντον Θεοτόκον, ο εν τω Φρουρίω της Πάφου, ήν Λιμενιώτιασαν  καλούσιν οι λαοί. Τότε γάρ έτόπασαν πλείστοι άναιρεθήναί με τη νυκτί εκείνη υπό του σαθροτάτου κρημνού και του της 'Έγκλείστρας σπηλαίου• ήσαν γάρ τότε τα πάντα τεταριχευμένα και σεσαθρωμένα' άλλ’ ουδέ οι λίθοι πεπτώκασιν, ους τρουλλοειδώς τέθεικα περί τα πρόθυρα του σπηλαίου.“

Εντρομοι ετρεξαν οι κάτοικοι της γύρω περιοχής, πολύ πρωί, διά να δουν τί απέγινε ό φίλος Ασκητής. Με μεγάλη δε χαρά διαπίστωσαν ότι ό θεός διεφύλαξε και τον Αγιον και την Έγκλείστραν του αβλαβείς. Δόξασαν τότε τον θεόν και εζήτησαν να μάθουν την αιτία των σεισμών. Και ό Άγιος αντί να τούς δώση και εξήγηση τα γεωλογικά αίτια, τα όποια διά τούς περισσοτέρους θα ήσαν ακατανόητα, με βάσιν το ψαλμικό «ό επιβλέπων επί την γήν, και ποιών αυτήν τρέμειν...» (Ψαλμ. ργ'), εδωκε τας δεούσας ψυχωφελείς εξηγήσεις:

«Ό δούλος ενός βασιλέως, όταν σφάλλει, δεν υποφέρει να άντικρύζη το βλοσυρόν βλέμμα του κυρίου του, αλλά τρέμει από τον πολύν φόβο. Τοιουτοτρόπως συμβαίνει και με ήμάς: όταν άμαρτάνωμεν, ό βασιλεύς παντουργός θεός επιβλέπει επί την γήν με βλέμμα βλοσυρόν, ή δέ κτίσις δεν υποφέρει να βλέπη το φοβερόν θυμωμένον βλέμμα του Κτίστου και τρέμει και σείεται’ και αν δεν την συγκρατοΰσεν ό Κτίστης, θα κατεστρέφετο από την πολλήν ταραχήν του φόβου».

Αύται είναι αι άπλαί εξηγήσεις, αι όποίαι εδόθησαν από τον Αγιον εις τούς κατατρομαγμένους απλοϊκούς έπισκέπτας του. ’Ας ίδωμεν όμως και τί προς ημάς λέγει διά του προειρημένου έργου του.

Γνωρίζει καλώς ότι πρόκειται περί γεωλογικών φαινομένων και γνωρίζει επίσης οτιδήποτε άλλο σχετικό με τούς σεισμούς ήτο γνωστόν εις την εποχή του, αλλά γνωρίζει ωσαύτως και το Εύαγελικόν: των άνθρώπων «αι τρίχες της κεφαλής πασαι ήριθμημέναι» (Λουκά ιβ' 7) και την ρητήν διαβεβαίωσιν του Κυρίου: «και θρίξ έκ της κεφαλής αύτών ου μή άπόληται» (Λουκά κα' 18). Αναζητεί λοιπόν να άνευρη την αιτία, διά την οποία ό θεός «ό τα σύμπαντα εν τη δρακί περιέχων» έπιτρέπει τούς σεισμούς και τας τόσας έκ των σεισμών συμφοράς. Και εύρίσκει ότι ή αιτία είναι διττή:

...τούτο μεν διά τούς πολυθέους και θεοποιούντας την κτίσιν, ίνα γνώσιν ότι εις ό Θεός ό κτίσας τον κόσμον και τινάσσων την γην ως χλαμύδα μικράν και στερεών αυτήν αυθις επί την ασφάλειαν αυτής, τούτο δέ και διά πλήθος πολύ των παρανομούντων άνθρώπων.

Αμαρτάνει ή λογική κτίσις και τότε μαστίζεται ή κτίσις ή άλογος και ανεύθυνος, διά να διδάσκη τούς ανθρώπους να αποφεύγουν την αμαρτίαν.

Τρομάσσει Θεός την γην, βουλόμενος και ημάς συντρομάξαι, και άποστήναι της αμαρτίας. Διά τούτο και κατά διαφόρους καιρούς σεισμοί φοβεροί έπηνέχθησαν προς Θεού, προς πίστιν και μετάνοιαν άγοντος τούς ανθρώπους.

Κάθε σοφός των σεισμών μελετητής διαβλέπει εις αυτούς την δύναμιν του θεού και την υπέρ ημών κηδεμονίαν Του: δύναμιν μεν, ότι την ούτω βαρειαν και παμμεγέθη γαίαν, βλέμματι και μόνω, ποιεί αν την τρέμειν καθάπερ φύλλον κηδεμονίαν δέ, ότι, άμαρτανόντων ημών, πατάσσει την γην, την μάλλον διαμένουσαν εν τη διατάξει Αυτού.

Και τελειώνων τας σκέψεις του ζητεί από τον θεόν να άπαλλάξη και ημάς από σεισμόν αίσθητόν και νοητόν:

Χριστός αισθητού τε και νοητού σεισμού και ημάς άπαλλάξαι, εν ελεεί Αυτόν, γαλήνης απαθείας ημάς καταξιώσετε και ζωής αιώνιου.

Ο ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ. 

ΥΠΟ ΑΝΔΡΕΟΥ ΧΡ. ΜΕΡΑΚΛΗ. ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ. ΛΕΥΚΩΣΙΑ 1976.

Ισότητα των δύο φύλων – Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου

Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου

«Ένας είναι ο Δημιουργός του ανδρός και της γυναικός και από μια σάρκα είναι και οι δύο. Προέρχονται από μία εικόνα, και υπάρχει δι’ αυτούς ένας νόμος, ένας θάνατος και μία ανάστασις. Επίσης έχομε γίνει από άνδρα και από γυναίκα. Κοινό είναι το χρέος το οποίο οφείλουν τα τέκνα προς τους γονείς.

Πως λοιπόν απαιτείς μεν να είναι σώφρων η γυνή, συ δε δεν ανταποδίδεις εκείνο το οποίον ζητείς; Πως ζητείς εκείνο το οποίον δεν προσφέρεις; Πως βγάζεις διαφορετικούς νόμους δια σώμα όμοιο και ισάξιο; Εάν δε εξετάζεις και τα χειρότερα, άκουσε: Διέπραξε αμαρτία η γυναίκα; Το ίδιο έκαμε και ο Αδάμ. Τους εξηπάτησε και τους δύο ο όφις. Δεν επαρουσιάσθη το ένα πιο ασθενές και το άλλο πιο ισχυρό.

Θέλεις να εξετάσωμεν μήπως και τα καλύτερα; Ο Χριστός με το πάθος του τους σώζει και τους δύο.

Έγινε άνθρωπος δια τον άνδρα; Το ίδιο έγινε και δια την γυναίκα. Απέθανε προς χάριν του ανδρός; Σώζεται όμως και η γυναίκα με τον θάνατό του.

Λέγεται ότι προέρχεται από το σπέρμα Δαβίδ.

Νομίζεις ενδεχομένως ότι με αυτό τιμάται ο άνδρας; Γεννάται όμως από την Παρθένον και αυτό είναι υπέρ των γυναικών. «Θα γίνουν», μεν λοιπόν, λέγει, «οι δύο, μία σάρκα» (Γένεση β’ 24). Και αυτή η μία σάρκα ας έχει την ίδια τιμή».

(Λόγος ΛΖ, αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, ΕΠΕ 5, σελ. 437- 439)

Αέναη επΑνάσταση – Ισότητα των δύο φύλων – Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου

Γρηγόριος Θεολόγος (περ. 329– 25 Ιανουαρίου 389 ή 390)

ΠΗΓΗ: www.pentapostagma.gr