ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΛΟ, Η ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΦΙΛΙΟΚΒΕ Από τον «Ωριγένη» του Henri Crouzel. Κεφ. 7ο, Ο Μυστικισμός του Ωριγένη.

Το Άγιο Πνεύμα σαν η αμοιβαία αγάπη του Πατρός και του Υιού.  

Ο Ωριγένης είναι ένας από τους δημιουργούς της μυστικιστικής γλώσσας. Δημιούργησε τα θέματά του ξεκινώντας από την Γραφή, χρησιμοποιώντας επίσης φιλοσοφικές συνεισφορές όπως και εικόνες από την Ελληνιστική εποχή στην οποία ζούσε.

Τα θέματα του Γάμου.

Από τον καιρό των Προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, η διαθήκη του Γιαχβέ με τον Ισραήλ είχε αναπαρασταθεί σαν ένας γάμος. Ο Ισραήλ ήταν η νύμφη του Γιαχβέ. Όποια και αν υπήρξε η καταγωγή, Εθνική ή Ιερή, του ποιήματος της αγάπης που είναι το Άσμα Ασμάτων – ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει συμφωνία σ’ αυτό το θέμα – κατανοήθηκε από τους ίδιους τους Εβραίους σαν η αμοιβαία αγάπη του Θεού και του Ισραήλ. Η Κ. Δ. το κληρονομεί και το εφαρμόζει στον Χριστό και στην Εκκλησία. Το πρώτο σχόλιο του Άσματος, του Ιππόλυτου, σταματά στην συλλογική σημασία της Νύμφης. Αλλά εμφανίζεται και με κάποια ατομική σημασία, όπου η νύμφη αναπαριστά και την πιστή ψυχή, σε δύο χωρία της πρώτη προς Κορινθίους Επιστολής (6, 15-17 / 7, 32-34).

Στον Ωριγένη οι δύο σημασίες της νύμφης – η συλλογική, η Εκκλησία, και η ατομική, η πιστή ψυχή – κυριαρχούν σε όλα του τα κείμενα, αλλά ιδιαιτέρως στο σχόλιό του στο Άσμα Ασμάτων. Αυτές οι δύο εξηγήσεις δεν αντιτίθενται διόλου μεταξύ τους, αλλά είναι αντιθέτως συμπληρωματικές. Η πιστή ψυχή είναι νύμφη διότι είναι μέρος της Εκκλησίας, που είναι νύμφη. Εάν η πρόοδος της ψυχής στην ομοίωση του Χριστού την καθιστά όλο και πιο τέλεια νύμφη, η Εκκλησία – κοινωνία των πιστών – γίνεται και αυτή τέλεια νύμφη.

Οι Γάμοι του Χριστού με την Εκκλησία, όπως και οι γάμοι του Χριστού με την ψυχή, καλύπτονται στο σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων λεπτομερώς. Ξεκινούν από την προΰπαρξη, όταν η ψυχή ενωμένη στον Λόγο, δηλαδή η προϋπάρχουσα ανθρωπότης του Χριστού, είναι ο Νυμφίος της Εκκλησίας, της προϋπάρξεως μορφοποιημένης από όλους τους «Νόες» εκείνους που η πρωτογενής πτώση θα μεταμορφώσει σε αγγέλους, ανθρώπους και δαίμονες. Αυτή η πτώση θα χωρίσει τον Νυμφίο από την Νύμφη. Στην Π. Δ. η Νύμφη αναπαριστάται από το αρχαίο Ισραήλ: είναι ένας χρόνος αρραβώνος, κατά τον οποίον η μνηστή δέχεται την επίσκεψη των «φίλων του Νυμφίου», δηλ. πατριάρχες και προφήτες, οι οποίοι την προετοιμάζουν. Μερικές φορές και του ίδιου του Νυμφίου, διότι στις Θεοφάνειες εμφανίζεται ο ίδιος κάτω από μορφή ανθρώπινη ή αγγελική.

Με την Ενσάρκωση ο Νυμφίος ντύνεται ένα σάρκινο σώμα, παρότι δεν έχει αμαρτήσει, για να πλησιάσει λόγω της αγάπης την νύμφη του, που έπεσε στην σάρκα λόγω του λάθους της. Αλλά η ένωση δεν θα τελειοποιηθεί παρά μόνον στην μακαριότητα, όταν θα ολοκληρωθεί η παραβολή των προσκεκλημένων στους γάμους (Ματθ. 22, 2-14) και ο Βασιληάς – ο Πατήρ – θα ενώσει οριστικά τον Υιό του με την δοξασμένην ανθρωπότητα.

Όμως ο Μυστικός Γάμος έχει και το αντίστροφό του, τόσο στο ατομικό επίπεδο όσο και στο συλλογικό. Έτσι, εάν η ένωση με τον Χριστό είναι ένας Γάμος, κάθε αμαρτία είναι μια απιστία στον Νυμφίο και μια μοιχεία με τον Σατανά. Κάθε αμαρτία είναι μαζί μοιχεία και ειδωλολατρία. Ο Μυστικός Γάμος τονίζει αποκλειστικά την ένωση του Χριστού με την Εκκλησία και την ψυχή, με την αμοιβαία αγάπη που τους συνδέει.

Μέχρις εδώ είδαμε το θέμα το σχετικό μ’ αυτούς τους όρους του Ιερού Γάμου, δηλ. της ενώσεως και της αγάπης. Δεν είδαμε ακόμη ένα τρίτο θέμα, το οποίο συνδέεται και με την πνευματική εξήγηση της Κ. Δ.: το θέμα της γεννήσεως. Δηλ. την έλευση και την ανάπτυξη του Χριστού στην ψυχή. Η ψυχή προσλαμβάνεται από τον Λόγο και συλλαμβάνει τον Λόγο, τον Λόγο που είναι παρών σ’ αυτήν. Το θέμα αυτό συναντάται και στον Παύλο (Γαλάτας 4, 19) και είναι παραπλήσιο εκείνου της κατοικήσεως του Χριστού ή της Τριάδος στην ψυχή, όπως αναφέρεται πολλές φορές και στον Παύλο και στον Ιωάννη. Αλλά ο Ωριγένης το επεκτείνει: έτσι, εάν πρέπει να γεννήσει η ψυχή τον Λόγο, η Παρθένος Μαρία είναι το μοντέλλο της:

«Και κάθε ψυχή παρθένος και άφθαρτη, έχοντας συλλάβει εκ Πνεύματος Αγίου με τον σκοπό να γεννήσει την θέληση του Πατρός, είναι η Μητέρα του Ιησού» (Απόσπασμα Ματθ. 281). Αυτό το μικρό απόσπασμα σχολιάζει το κατά Ματθ. 12, 46-50. Η θέληση του Πατρός είναι ο Υιός, η δύναμις του Πατρός, γεννηθείς σαν η θέληση που αναπηδά και εκπορεύεται από τον Νου. (περί Αρχών Ι, 2, 6). Αυτή η γέννηση του Χριστού στην ψυχή συνδέεται ουσιαστικά με την αποδοχή του Λόγου και ο Ιησούς γεννιέται, κατά κάποιον τρόπο, συνεχώς στις ψυχές. Ο Πατήρ είναι δε η καταγωγή αυτής της γεννήσεως. Η οποία φανερώνεται μέσω των αρετών, καθότι ο Χριστός είναι ολόκληρη και κάθε αρετή: Οι αρετές ταυτίζονται, μ’ έναν τρόπο υπαρξιακό ας πούμε, μ’ Αυτόν.

Εάν όμως ο Χριστός δεν γεννηθεί μέσα μου, αποκλείομαι από την σωτηρία: ο Ωριγένης εκφράζει αυτήν την θέση σε πάρα πολλά σημεία των γραπτών του. Η γέννηση του Ιησού στην Βηθλεέμ δεν προσφέρει τα αποτελέσματά της στην τάξη της σωτηρίας παρά μόνον στην περίπτωση που ο Ιησούς θα γεννηθεί και σε κάθε άνθρωπο, μόνον εάν καθένας λάβει προσωπικά μέρος στην έλευση του Ιησού σ’ αυτόν τον κόσμο, και μέσα από αυτή σ’ Αυτόν. Αυτός είναι ο Χριστός που βρίσκεται στον καθέναν και προέρχεται από τον Λόγο-Χριστό.

 Όταν είπε ο Χριστός από τον Σταυρό στην Θεοτόκο δείχνοντας τον Ιωάννη «ιδού ο Υιός σου», δεν ήθελε να πει πως έκανε τον Ιωάννη έναν άλλον υιό της μητέρας του, αλλά πως ο Ιωάννης γινόταν έτσι ο ίδιος ο Ιησούς, ΝΟΥΣ Χριστού (Σχόλιο στον Ιωάν. Ι, 4 (60, 23).

Εξίσου λοιπόν, όπως γεννιέται ο Υιός από τον Πατέρα, όχι μόνον από όλη την αιωνιότητα – «Δεν υπήρξε ούτε μια στιγμή που δεν υπήρξε» - αλλά συνεχώς, με τον ίδιον τρόπο γεννιέται και ο δίκαιος από τον Θεό, γεννιέται μέσα στον Υιό Του, σε κάθε του καλή πράξη. Το δε αποτέλεσμα θα είναι η Μακαριότης, όπου όλοι οι άνθρωποι θα δουν, αφού θα υπάρχουν κατά κάποιον τρόπο εσωτερικά στον μονογενή Υιό, τον Πατέρα όπως τον βλέπει ο Υιός (Σχόλιο Ιωάν, Χ, 16, 92).

Αυτός ο Ιησούς όμως ο οποίος γεννιέται σε μας, θανατώνεται από την αμαρτία: δεν μπορεί να κρατηθεί στην ψυχή που η αμαρτία έχει καταστήσει πολύ ‘στενή’ και επιβιώνει σαν ένα αναιμικό μωρό στις χλιαρές ψυχές, ενώ στις άλλες μεγαλώνει. Πρέπει να ετοιμάσουμε μέσα στην καρδιά μας μιαν οδό για τον Κύριο, μαζί με την αγνότητα της ηθικής ζωής και την ανάπτυξη της θεωρίας. Μέσα στον καθένα μας ο Ιησούς μπορεί να αναπτυχθεί σε σοφία, σε ηλικία και σε χάρη.

Η συνέργεια του ανθρώπου δύσκολα μπορεί να συμπεριληφθεί σ’ αυτόν τον Μυστικισμό. Διότι κατά πρώτον στην παρουσία του Θεού και του Χριστού Του κάθε ανθρώπινη ψυχή είναι θηλυκή, νύμφη και Μητέρα. Ο ρόλος της είναι να δεχθεί για να γεννήσει. Στον Ωριγένη λοιπόν ενεργεί για την Σωτηρία μας μόνον ο Θεός και ο Χριστός Του. Ο ρόλος του ανθρώπου είναι να αφήσει τον Θεό να ενεργήσει, ή να αντισταθεί.

Σχόλιο. Η Θεολογία του Ωριγένη κυριαρχεί στην Δύση. Τρείς θεολογικοί στύλοι κρατούν τους στοχασμούς τους. Ο Ωριγένης, ο Αυγουστίνος και ο Ακινάτης. Θα συνεχίσουμε στο θέμα αυτό με ένα απόσπασμα από το «Περί Τριάδος» του Αυγουστίνου.

Αμέθυστος