Η ιστορία τού Δόγματος από τής εποχής τών Απολογητών μέχρι του 318 μ.Χ.

Μέρος Δεύτερον

Τού Ανδρέα Θεοδώρου

Τακτικού Καθηγητού τού Πανεπιστημίου Αθηνών

 

Α΄ Κεφάλαιο

Η θεολογία των Απολογητών ως απαρχή θεμελιώσεως της επιστημονικής θεολογίας της Εκκλησίας

Το δόγμα υπό το πρίσμα των επ' αυτού επιδράσεων της Ελληνικής φιλοσοφίας

γ) Η περί Λόγου διδασκαλία

3) Η περί Λόγου διδασκαλία του Αθηναγόρου (2ος αιώνας μ.Χ.)

Ο Αθηναγόρας είναι κατά κανόνα προσεκτικώτερος των δύο προηγουμένων Απολογητών. Αποφεύγει όλα τα σημεία εκείνα, τα οποία ήτο δυνατόν να προξενήσουν σκανδαλισμόν και παρεξηγήσεις. Τας σχετικός αντιλήψεις του διατυπώνει ούτος εις το 10ον κεφάλαιον της περί Χριστιανών Πρεσβείας αυτού.

Αποσείων την επί αθεΐα μομφήν των εθνικών, ο Αθηναγόρας εξαίρει την πνευματικότητα του Χριστιανικού Θεού, τον οποίον χαρακτηρίζει ως ένα, «αγένητον και αΐδιον και αόρατον και απαθή και ακατάληπτον και αχώρητον, νω μόνω και λόγω καταλαμβανόμενος φωτί και κάλλει και πνεύματι και δυνάμει ανεκδιηγήτω περιεχόμενον». (Β.Ε.Π. 4. 288).

Ο Θεός εδημιούργησε και διεκόσμησε τα όντα πάντα δια του Λόγου του. Ο Λόγος δεν είναι μόνον τα όργανον, αλλά και ο Υιός του Θεού. Η υιότης αυτή ουδέν έχει το αλλόκοτον και γελοίον, ως γελοίοι και αλλόκοτοι είναι αι αντίστοιχοι ιδέαι της ειδωλολατρικής θρησκείας. Είναι υιότης πνευματική σύμμορφος προς τα περί ενότητος του Θεού Χριστιανικά διδάγματα. Διότι η υπό του Υιού δημιουργία του κόσμου δεν χωρίζει τούτον από του γεννήσαντος αυτόν Πατρός.

Ο Πατήρ και ο Υιός αποτελούν έν (μίαν ουσίαν). Ο Πατήρ ευρίσκεται εν τω Υιώ και ο Υιός εν τω Πατρί «εν ενότητι και δυνάμει πνεύματος». Ο Υιός του Θεού είναι ο νους και ο λόγος του Πατρός. Περαιτέρω ούτος είναι τα πρώτον γέννημα του Πατρός. Δεν είναι ποίημα, διότι εξ αρχής ο Θεός, αΐδιος ων «είχεν αυτός εν Εαυτώ τον Λόγον, αϊδίως λογικός ων».

Υπάρχων αΐδίως παρά τω Θεώ ως ιδέα και ενέργεια των όντων προήλθεν ακολούθως εκ των κόλπων του Πατρός, με σκοπόν να διακοσμήσει την άποιον και ασχημάτιστον φύσιν (προφανώς της αρχικής ύλης). Τούτο διαβεβαιώνει και το προφητικόν πνεύμα, το οποίον σχετικώς μαρτυρεί: «έκτισέ με αρχήν οδών αυτού εις έργα αυτού».

Παρ' όλον ότι ο Αθηναγόρας αποφεύγει, ως ήδη εσημειώθη, τον τονισμόν ωρισμένων σημείων της περί Λόγου διδασκαλίας, τα οποία ήτο δυνατόν να σκανδαλίσουν τους αναγνώστας του, εν τούτοις εις τα βασικώτερα σημεία της διδασκαλίας του συμφωνεί προς τας περί Λόγου αντιλήψεις του Ιουστίνου και του Τατιανού. Τοιουτοτρόπως αποδέχεται και ούτος την αΐδιον παρά τω Θεώ ιδιωματικήν ύπαρξιν του Λόγου (ο Λόγος δεν ήτο τότε ίδιον πρόσωπον, ιδία επί μέρους υπόστασις).

Ο Λόγος είναι το πρώτον γέννημα (πρωτότοκος του Ιουστίνου) και όχι ποίημα, δημιούργημα του Πατρός. Ως ίδιον πρόσωπον προήλθε παρά του Πατρός εν όψει της εξωτερικής δημιουργίας. Ο τρόπος όμως της γεννήσεως του Λόγου δεν καθορίζεται υπό του Αθηναγόρου, ως καθορίζεται, λόγου χάριν, υπ' αυτού η εκ του Πατρός προέλευσις του Αγίου Πνεύματος (περί τούτου κατωτέρω).